Woch-la

Jid

Manmay, mwen kréyol, man ké palé zot di an pratik bililik éti anlo moun fè sik sirtou pou jenn manmay. Pratik séléra tala, fè ki jik jòdi nou ka méfié nou, kon chat pè dlo fret, di kisiswa frè-nou, sè-nou, fanmiy-nou ek zanmi nou.

Pas sé sa ki té ka fet. Lang Fransé-a té té telman fò, lè i wè sé moun an té simié nou pasé’y, i manigansé an jes an bèn, mé plen méchansté ek ipokrizi.  I fè direktiman kon chien-an éti pa té sa pran chat-la ki té rivé monté dan an piébwa. I di man ké pran’w, menm asou lodè lè ou ka fè lié’w. Kidonk sé bien pou sa chat ka kouvè fonksion’y.

Mé tousa pou man di zot, lang Fransé, ki ni yo fò, anboché yonndé rapòtè, sousèkè, pou véyé lè anpami nou, nou té ka noz sèvi zépon natirel-la. Pas lé zotorité té défann nou sèvi’y, sirtou lè nou té lékol. Mé ousédi, sé lè ou défann an moun fè an bagay, i ka chaché fè’y ankò plis. Sé épi zépon natirel-la, nou té ka santi nou sé nou menm. Sé pou sa dépi nou té lwen, sa té ka opozé nou palé ek sèvi lang nou. Nou pa té ka abizé mé nou té ka anmizé kò-nou épi bel lang-tala.

Epi lé jouda, larmé sousèkè, létjip rapòtè té koumansé pòté mannev.

Lè yo té anpami nou ek yo té tann son zépon natirel-la ka woulé nawflaw ek gra épi épé, yo té ka ba nou an ti-kado. Mé sé té an kado prézonnen : woch-la !

Woch-tala sa nou té ka fè épi’y ?

Sé pa épi an sel, nou té pé bati an kay !

Sa vré, nou té pé sèvi’y pou tjwiyi an bel mango oben féré an chien méchan. Nou té bien mélé épi’y pas, si alafen simenn lan, nou té ni’y an lanmen-nou toujou, yo té ka pasé nou an katpitjé.

Ni adan nou ki té soufran ek sirtou té ni konsians vié jé-a té ka alé la-a. Nou té ka rapòté’y ba jérè-a. E kom lapey, sa nou té ka trapé ek risivrè, sé an ben bwa.

Ni adan ki té manfoupamal, pas yo té ja mouyé yo pa té pè pisé.

Mé ni anlo éti té kapon, akondi pawol-la « kapon viv lontan », épi kou pa soup. Yo té ka véyé vitman anlot anpami nou éti té sèvi zépon natirel-la. Yo té ka dénonsé’y, palé mal di’y, rapòté bétiz anlè’y, anfen pou tout an fini, yo té ka débarasé kò-yo di woch lou tala. Yo té ka ba anlot moun yo té tann bri bel lang kréyol-la, sòti an bouch-li.

Mi konsa poveb-la dwé rivé asou latè ek yo di « konplo neg sé konplo chien ».

Mi konsa tou, an brital malkadi tonbé anlè nou. Nou pa ka fè pèsonn konfians, menm kò nou, nou pa ka fié’y. Nou tout sav, dépi ou pa ni konfians an kò’w, pas sé lespri kò ki met kò, menm lonbraj-ou pé fè’w pè ek pété kouri alakous.

Eben woch-tala, nou pé di nou pran an kout woch an mitan tet, an lespri, anlè tout kò-nou. Fok nou sispann sa, kaskod épi sa, fini épi sa pou nou gadé kò-nou, gadé zépon natirel-la, ek pa wont sèvi’y pou palé.

Yo fè nou kwè sé té bagay vié-neg soubawou bwa mitan, éti pa té pé permet nou « évolié », swadizan……. Mé fok nou pa kwè yékrik-tala. Tout lang sé lang. Pa ni gran-lang épi ti-lang menmsi ni lang ki vié pasé dot.

Manmay, zafè woch-tala dékalé nou akondi woch drog jòdijou. Annou sispann dénonsé sa ka sèvi zépon natirel-la. Dot kriyé pratik bililik tala, « délasion » ében sa ja fè nou asé mal konsa.

Jòdijou annou viré sèvi lang kréyol nou. Pas sèpan pa ka maché san kok-li. Kok pé pa goumen san zépon’y, menmsi ni zépon artifisiel. Kidonk an moun pé pa viv san lang-li. E lè ou ni chans sèvi dé, fok pa yo opozé’y palé’y.

Jòdi lè yo ba nou an woch, annou pa ba anlot-li, mé annou gadé’y pou bati prop kay-nou, adan anlot sosiété solidarité épi lanmou

 

Jid

Connexion utilisateur

Commentaires récents

  • ROMANCIERES CARIBEENNES FRANCO-CREOLOPHONES : LES 25 LIVRES INCONTOURNABLES

    Marie Vieux-Chauvet

    Albè

    18/05/2024 - 06:44

    Je l'ai découverte il y a peu. Lire la suite

  • Question à l'oral du Bac : "Pourquoi n'y a-t-il pas de...

    Pipeau ?

    oss07

    17/05/2024 - 20:28

    Ainsi, ce truc de "migrants" dont les grands médias nous farcissent la tête, serait du pipeau.
    Lire la suite

  • Question à l'oral du Bac : "Pourquoi n'y a-t-il pas de...

    Je ne dis pas bizarre.

    oss07

    17/05/2024 - 14:23

    "Pourquoi n'y a-t-il pas de Noirs et d'Arabes en Pologne ?", est-il demandé.
    Lire la suite

  • Finkie le gâteux à propos des étudiants de Sciences Po

    C'est dommage.

    oss07

    16/05/2024 - 08:37

    L'homme est un mammifère et, à ce titre, les groupes qu'il constitue revendiquent un territoire, Lire la suite

  • Finkie le gâteux à propos des étudiants de Sciences Po

    KANAKS

    Albè

    16/05/2024 - 06:58

    Le peuple kanak vit sur sa terre depuis au moins 5.000 ans. Il ne l'a jamais quittée. Lire la suite