Lajan-dwé a éti la Fwans pou rimet Ayiti

Rubrique

   Laplipa moun Matinik, Gwadloup ek Guiyàn sav ki pep ayisien an ka pwan bon fè, ka wè an lanmizè san-manman (terrible) mé  yo pa sav poutji.

    Ba yo sé dé bagay ki reskonsab bankoulélé-tala : sé gwotjap (bourgeois) ayisien an ek la Répiblik Dominikèn. 

    Sa yo pa sav sé ki ni an salopté ka rimonté a lanné 1825 kivédi ni ekzaktiman 2 siek. Lè pep ayisien an té lévé gawoulé (se révolter) kont sé Bétjé-a ek kont la Fwans nan finisman 18è siek-la ek té fouté larmé Napoléyon an an bidim dal (lourde défaite). La Fwans pa pwan'y ! Men, sé lézot péyi-a non pli kontel l'Espay ek l'Anglitè mé soutou lé Zéta-Zini. Yo pa té pé asepté ki an répiblik neg té mété kò'y doubout lè 1 janvié 1804 anba gidonnay (direction) jénéral Jan-Jak Désalin. Kifè yo désidé mété an kalté koraj (blocus) alantou péyi-a ki dayè té bokanté non : sé Sen-Domeng yo té ka kriyé'y antan lakolonizasion men i viré-pwan asien non amérendien'y lan, "Ayiti" kivédi "Péyi ki ni montangn ki wo". 

    Bato ladjè fwansé, panyol, anglé ek méritjen té ka minasé anvayi Ayiti pou viré-mété Neg nan lestravay mé nan lanné 1825, kon yo wè sa pa té djè posib, la Fwans désidé rikonnet lendépandans péyi-a mé a yon kondision : ki i ranbousé  sé Bétjé-a pou sé bitasion-an, sé distilri-a ek sé lizin sik la yo té ped la. Ayti, konmva (étant donné que) i pa té ni pies péyi pou ba'y an pal (aide) pis sé péyi l'Afrik la té kolonizé toujou, pa té ni dot solision ki asepté péyé sa la Fwans té kriyé an lajan-dwé (dette). Wa la Fwans nan lanné 1825 la sé Charles X yo té ka kriyé'y ek i désidé ki swédizan lajan-dwé tala té wotè 150 milion fwan. Lè nou ka fè tan konvèti lajan-tala an dola jòdi-jou i ka koresponn a...27 milia dola ! 

   Kidonk sé pa té lanmonné-kod (clopinettes) ki té la !

   Men, ola Ayiti té pé pwan lo lajan-tala pis ladjè libérasion-an té dépotjolé (détruire) pres tout rékolonmi péyi-a ? Sé kon sa i té blijé mandé pliziè labank fwansé an lajan-prété (prêt) kifè péyi-a té sibi an doub lajan-ralé (rançon). Chak lanné, di 1825 jik nan koumansman 20è siek-la, 40% bidjé nasional Ayiti té ka sèvi pou ranbousé la Fwans. Nou pé konpwann poutji, pannan pasé yon siek apré i té trapé lendépandans-li, i pa rivé konstwi sifizanman lékol, lopital, lawout, lantoupriz kisasayésa...(etc...) pou sa pèmet pep ayisien an kiv an manniè ki obidjoul (correct). 

    Lajan-dwé tala té an salopté. Ki manniè moun ki té djouk (esclave) pannan 2 siek té pou ranbousé ansien met-yo ? Adan listwè limanité an bagay kon sa pa janmen fet !

    Lè prézidan Aristid té lévé poblenm-la ek té mandé la Fwans viré-ba Ayiti lo lajan-tala nou sav sa ki rivé : Méritjen ek Fwansé té anni déchouké'y ek yo té vréyé'y alé an...Afrik-di-Sid pannan etsétéra lanné. Men, mi anvwala jòdi-jou, prézidan la Fwans, Emmanuel Macron, désidé wouvè an katjilasion (débat) asou sa. Sé primié fwa an prézidan fwansé ka rikonnet ki fok péyi'y sispann fèmen zié'y asou sa. Sel bagay sé ki i pa ka di es la Fwans ké viré-ba Ayiti 27 milia dola-a (26 milia éwo). Si sé pou palé bel pawol, si sé pou éséyé fè madrag (magouille) ek, anfinaldikont, di kon sa ki la Fwans ka rigrété sa i fè a, enben sé ké vèglaj toubannman. Pep ayisien an za soufè twop dépi etsétéra siek ek i ja lè pou i pé viv kon tout sé lézot pep-la asou la tè. I ja lè ! 

   Kidonk fok moun Matinik, Gwadloup ek Guiyàn pa tiré méprizasion ba Ayisien ankò ek konpwan poutji yo ka vini lakay-nou pou trapé an lavi dotan ki Ayisien sé pa moun ka vòlè bagay moun oben ka tjwé moun. Ayisien sé an pep ki travayan (laborieux) toubannman ek fok nou tout-la rikonnet valè-yo. Lonnè ek respé anlè yo !

   NB. Sé vré ki sé gwotjap ayisien an ek la Répiblik Dominikèn ni an reskonsabilité adan lanmizè-a pep ayisien an ka wè a. Sé vré ! Men, moun ki reskonsab sa primié-douvan (au premier chef) sé pa dot ki Fwansé, Panyol, Anglé ek Méritjen. 

Connexion utilisateur

Commentaires récents

  • Vanessa William, première noire ("African-American") élue Miss USA en 1983

    HORS-SUJET !

    Albè

    18/08/2025 - 12:04

    Il me semble que l'article parle de ceux qui "PEUVENT PASSER POUR BLANCS" et non de ceux qui, dés Lire la suite

  • Vanessa William, première noire ("African-American") élue Miss USA en 1983

    Pour le Nouveau Pape...

    Frédéric C.

    18/08/2025 - 09:56

    ...est-ce que vous parlez de lui-même personnellement, qui l’aurait donc fait sciemment pour sa p Lire la suite

  • Naissance de la Turquafrique ?

    ETANT DONNE...

    Albè

    17/08/2025 - 08:37

    ...comme le dit l'article étant donné que l'esclavage des Turcs n'était pas raciste (ils mettaie Lire la suite

  • Naissance de la Turquafrique ?

    On demande des réparations aux Turcs quand?

    tou

    17/08/2025 - 06:33

    Merci pour cet excellent article .Albè ,on demande des réparations aux Turcs quand? Lire la suite

  • Quand Jacques Martial interprétait le "Cahier d'un retour au pays natal"

    Monsieur le rédacteur, quand je lis le "Cahier..."

    Frédéric C.

    16/08/2025 - 15:13

    ...-et je ne suis pas le seul dans le cas-, ce n’est pas forcément "dans le silence de [mon] espr Lire la suite