Plodari pou nou gadé sové, sa nou pé sové.

Térez Léotin

Manniè man ka wè kréyol, la, ka tounen fransé an bouch anlo, san sa pa kòché ni lespri moun, ni zorey pèsonn.

Manniè man ka wè fransé fè kréyol tounen bourik.

Manniè man ka wè pa ni anlo ki ka djè, ni rimatjé, ni chaché chanjé sa ka fet laa.

Manniè man ka wè moun ka palé an model lanng ki pa kréyol, ki pa fransé nonpli, an kalté model bagay ki ka loché, pasé an dan ou kay blijé raché, si ou lé palé konmifoman.

Manniè man ka wè pèsonn pa ka, ni fraksé, ni di ayen, étila moun jik ka twouvé sa toutafetman nòmal, tann moun palé kréyol tjòlòlò.

Manniè man ka tann moun di : « Lanng ka vansé, kréyol ka vansé », san wè i la ka bat ariè, chak jou titak plis.

Manniè man ka wè moun montré kòyo dèyè mikwo, ka fè djendjen épi kòyo, ka déklaré kòyo kréyolis, pou vanté an bouyon ki pa kay menm bouyon an jou, si sa ka kontinié kon i ka alé laa.

Manniè man ka wè yonn-dé pran kréyol sèvi pwomontwa,

man lé sav, wi, man anvi sav, alos kité mwen mandé :

Poutji lè sé mo anglé, oben mo kréyol ki ka rantré andidan fransé nou ka tann : « Voyons ! Il faut parler le français correctement ! » ? (Fok palé fransé bien, kanmenm ! kanmenm !)

Alos man ka mandé :

Poutji nou pies pa ka chaché sav, poutji lè sé kréyol nou ka ni an konpòtasion diféran ?

Poutji nou ka tann-di tousa ki ka palé kréyol sé kréyolis, sa sa lé di, an kréyolis ? Es an kréyolis sé an langannis oben an kréyolopal ?

Poutji tousa ki ka palé fransé, anglé, pangnol, pa langannis lanng yo tou ?

Mandé man ka mandé, men kité mwen mandé, non !

 Tjenbon tiré, mésiézédanm, souplé !

Poutji nou la ka ri kon kouyon, lè nou ka wè chinwa palé kréyol, pangnol chanté’y, japonnè matjé’y, es pou nou kréyol poko ayen, es sé bagay djendjen, an lapolay ?

Sav man lé sav, alos mandé man ka mandé !

Padan tan fransé za la ka varé ki istrikti, ki vokabilè, kidonk lanng kréyol la limenm, si nou té ka koumansé pa chaché éti bon bout la yé ?

Avan nou pran tit, oben avan nou ba kònou tit langannis, ési nou té ka chaché respekté é konnet lanng nou an, chaché kouman lanng tala ka fonksionnen ? Es i sé an dékalkomanni, oben an fotokopi lanng fransé a ? Es i sé an lanng éti nou ka anni pòté kopiékolé fransé alé kon viré, adan ?

Za ka ta ! Wi i ta, pres two ta !

Avan two ta sé ni tan baré nou poutoulbon, lè éti bwodé za ka jik vlopé kréyol, man lé sav kitan nou tout nou kay déklaré nou ka mété asou koté é kònou, é « lanvi nou montré pwop kònou », pou nou travay ba lanng lan limenm, é pou nou pran bon désizion an ?

Désizion an ki ka fè yich lanng lan konnet istrikti’y, vokabilè’y, manniè matjé’y. Ki jou nou ka alé wè lé gran-désidè, pou nou kabéché ba lanng lan, ba divini’y, ek sirtou pa ba kònou ? Ki jou nou kay mété lanng kréyol an menm larel épi tout lanng ki sav sa yo lé, é ki koté yo ka alé. Pou i vini an lanng ki asiz alez blez an mitan péyi’y. Ki jou ?

Pou nou chak la nou di, nou sé kréyopal, ki, pou yonn, ka palé lanng lan konmifoman, é pou dé, ka rivé tibren pi lwen, ka aprann matjé’y bien, adan manniè matjé grafi a, men anplis, adan manniè montré belté’y, manniè i pé di bien, sa ki bel kon sa ki led, san tonbé adan rakontaj fasil, ki poko rivé mennen pèsonn pies kalté koté.

Annou pòté mannev, bon mannev la, tala ki ka élijé lanng lan, souplé, sé sa lanng lan bouzwen.

Mèsi anpil, ba’y.

 

Térèz Léotin 25/11/21

Connexion utilisateur

Dans la même rubrique

Commentaires récents

  • Conférence de Martinique-Ecologie sur l'oeuvre de Frantz Fanon

    TROP DE DEBATS OISEUX...

    Albè

    26/04/2024 - 17:23

    ...dans ce moignon de pays ! Lire la suite

  • Conférence de Martinique-Ecologie sur l'oeuvre de Frantz Fanon

    Vivement que l'OPUSCULE évoqué...

    Frédéric C.

    26/04/2024 - 17:19

    ... paraisse. Y trouvera-t-on une synthèse des débats ? Lire la suite

  • L'Anglais qui proclame "Stop aux bateaux de migrants !"

    NON, ELLE NE LE DOIT PAS !

    Albè

    26/04/2024 - 10:43

    Elle aurait dû avoir expulsé la famille Sunak au Rwanda. Non, plus loin encore : en Namibie. Lire la suite

  • L'Anglais qui proclame "Stop aux bateaux de migrants !"

    De mieux en mieux !

    MAMDIARRA DIAWARA

    26/04/2024 - 09:09

    "L'Angleterre n'est pas et n'a jamais été l'ile de Rishi Sunak".Donc l'Angleterre ne doit pas acc Lire la suite

  • L'Anglais qui proclame "Stop aux bateaux de migrants !"

    "TON ILE" ?

    Albè

    26/04/2024 - 08:11

    L'Angleterre n'est pas et n'a jamais été l'ile de Rishi Sunak ! Lire la suite