An tan moun Trinidad té ka palé kréyol

Rubrique

  Ni pliziè bagay nou pa sav parapot a Trinidad.

  Kontel, nan 19è siek-la ek jis nan sé lanné 1930 la, lang ki té pli fò, pli djok, pli mapipi adan péyi-tala, sé té lang kréyol la. An kalté kréyol ki té pres menm-parey (identique/ épi tala nou ka palé Matinik la. Lang anglé-a té dèyè menm nan lépok-tala ek kontel (par exemple/for example)  sé kréyol sé chantè kalipso a té ka sèvi. Déziem bagay nou pa konnet non pli sé ki sé atè Trinidad yo matjé primié gramè lang kréyol la. Moun-la ki fè'y la sé an nonm yo té ka kriyé John Jacob Thomas ek liv-li a sé The Theory and Practice of Creole Grammar (1869). 

   Men, anmizi-anmizi, kréyol koumansé bat dèyè ek jòdi-jou, sé anni adan dé sèten piti konté kon Maraval ek Mòn Koko viékò ka kontinié palé'y, moun ki ni plis ki 70 lanné asou tet-yo kon nou pé wè'y adan vidéo-a ki anba artik-tala. Erez-di-bonnè (heureusement/fortunately), ni jenn moun ki koumansé défann lang-lan akonté di sé lanné 1980 an ek atè Linivèsité Trinidad ni langis ki ka anséyé'y kontel Jo-Ann Ferreira. Ni militan kréyol ka chaché défann li pou disparet pa anni pwan'y toutafetman kon Nnamdi Hodge. Yo ka montré timanmay konnet li, yo ka fè liv, flim, vidéo kisasayésa (etc...)...

   Sitiasion lang kréyol la ka montré nou an bagay : si an pep pa ka défann lang-li, si i pa ka gloriyé'y (célébrer/to celebrate), enben, i ké tjilé, tjilé, tjilé jiktan pèsonn pé ké konnet li ankò. Fok pa moun Matinik ek Gwadloup konpwann sa pé pa rivé  yo ! Kréyol sé bwet-nwè kilti-nou kon an sosiolangis gwadloupéyèn, Dany Bébel-Gisler, té ka di kivédi (c'est-à-dire/that is to say) lè an avion chapé-tonbé, sel bagay ka pèmet nou konpwann sa ki pasé sé lè ou ka ouvè bwet-nwè'y (black box)

   Epi fok pa nou janmen bliyé ki nan 19è sik-la ek lanmwatié 20è la, kréyol té 2è lang yo té ka palé plis apré lang panyol adan bannzil (archipel/archipelago) karayib-la dépi la Lwiziàn pou rivé jik La Guiyàn. Sé té an zouti ki té ka lianné (relier/to relate) nou, Lwizianè, Ayisien, Gwadloupéyen, Dominitjen, Matinitjé, Sent-Lisien, Grènadien, Trinidadien ek Guiyanè. 

   Kidonk nou pa andwa kité lang-tala disparet an pies kalté manniè !

Connexion utilisateur

Commentaires récents

  • Quel langage "les doublement déportés" devront-ils tenir lorsqu'en 2027 le RN arrivera à l'Elysée ?

    Il n’y a pas de quoi en rire, en effet...

    Frédéric C.

    03/11/2025 - 10:21

    ... Lire la suite

  • L'ONU a voté la création d'une "Journée Mondiale contre le colonialisme sous toutes ses formes" mais l'Ukraine s'est abstenue !

    HA-HA-HA !

    Albè

    01/11/2025 - 17:52

    Donc face au Diable, on devrait se montrer correct, fiable, fair-play, sincère etc...NON MAIS TU Lire la suite

  • L'ONU a voté la création d'une "Journée Mondiale contre le colonialisme sous toutes ses formes" mais l'Ukraine s'est abstenue !

    Dis papa , c'est quoi un "anti-impérialiste" ?

    poi

    01/11/2025 - 11:16

    Que l'Occident mente et manipule est une évidence !! Lire la suite

  • Quel langage "les doublement déportés" devront-ils tenir lorsqu'en 2027 le RN arrivera à l'Elysée ?

    parigolodutou

    abcx

    01/11/2025 - 09:58

    Parigolodutou rappelle qu'on ne doit pas rigoler de tout. Lire la suite

  • L'ONU a voté la création d'une "Journée Mondiale contre le colonialisme sous toutes ses formes" mais l'Ukraine s'est abstenue !

    EN MATIERE DE...

    Albè

    01/11/2025 - 08:04

    ...manipulations, fake news, coups tordus etc...L'OCCIDENT EST CHAMPIONNE DU MONDE TOUTES CATEGOR Lire la suite