An tan moun Trinidad té ka palé kréyol

Rubrique

  Ni pliziè bagay nou pa sav parapot a Trinidad.

  Kontel, nan 19è siek-la ek jis nan sé lanné 1930 la, lang ki té pli fò, pli djok, pli mapipi adan péyi-tala, sé té lang kréyol la. An kalté kréyol ki té pres menm-parey (identique/ épi tala nou ka palé Matinik la. Lang anglé-a té dèyè menm nan lépok-tala ek kontel (par exemple/for example)  sé kréyol sé chantè kalipso a té ka sèvi. Déziem bagay nou pa konnet non pli sé ki sé atè Trinidad yo matjé primié gramè lang kréyol la. Moun-la ki fè'y la sé an nonm yo té ka kriyé John Jacob Thomas ek liv-li a sé The Theory and Practice of Creole Grammar (1869). 

   Men, anmizi-anmizi, kréyol koumansé bat dèyè ek jòdi-jou, sé anni adan dé sèten piti konté kon Maraval ek Mòn Koko viékò ka kontinié palé'y, moun ki ni plis ki 70 lanné asou tet-yo kon nou pé wè'y adan vidéo-a ki anba artik-tala. Erez-di-bonnè (heureusement/fortunately), ni jenn moun ki koumansé défann lang-lan akonté di sé lanné 1980 an ek atè Linivèsité Trinidad ni langis ki ka anséyé'y kontel Jo-Ann Ferreira. Ni militan kréyol ka chaché défann li pou disparet pa anni pwan'y toutafetman kon Nnamdi Hodge. Yo ka montré timanmay konnet li, yo ka fè liv, flim, vidéo kisasayésa (etc...)...

   Sitiasion lang kréyol la ka montré nou an bagay : si an pep pa ka défann lang-li, si i pa ka gloriyé'y (célébrer/to celebrate), enben, i ké tjilé, tjilé, tjilé jiktan pèsonn pé ké konnet li ankò. Fok pa moun Matinik ek Gwadloup konpwann sa pé pa rivé  yo ! Kréyol sé bwet-nwè kilti-nou kon an sosiolangis gwadloupéyèn, Dany Bébel-Gisler, té ka di kivédi (c'est-à-dire/that is to say) lè an avion chapé-tonbé, sel bagay ka pèmet nou konpwann sa ki pasé sé lè ou ka ouvè bwet-nwè'y (black box)

   Epi fok pa nou janmen bliyé ki nan 19è sik-la ek lanmwatié 20è la, kréyol té 2è lang yo té ka palé plis apré lang panyol adan bannzil (archipel/archipelago) karayib-la dépi la Lwiziàn pou rivé jik La Guiyàn. Sé té an zouti ki té ka lianné (relier/to relate) nou, Lwizianè, Ayisien, Gwadloupéyen, Dominitjen, Matinitjé, Sent-Lisien, Grènadien, Trinidadien ek Guiyanè. 

   Kidonk nou pa andwa kité lang-tala disparet an pies kalté manniè !

Connexion utilisateur

Commentaires récents

  • Petit miracle en pays dominé

    TRESORS DE RHETORIQUE ?

    Albè

    11/10/2025 - 05:28

    "Les Martiniquais sont tombés dans les bras des assimilationnistes qu'ils avaient sous la main"? Lire la suite

  • Petit miracle en pays dominé

    Couvrir ce sein, bis

    abcx

    10/10/2025 - 23:57

    Les Martiniquais n’ont jamais cessé de voter pour des assimilationnistes. Lire la suite

  • 1492, 1885, 11 septembre, 7 octobre etc... : ils nous imposé leurs dates !

    Bien vu ,Frédéric C !!!!

    poi

    10/10/2025 - 23:32

    La qualité d'un texte ,d'un journal ou d'une revue ne se mesure pas forcément au nombre de ses le Lire la suite

  • Petit miracle en pays dominé

    CHER ABCX...

    Albè

    10/10/2025 - 17:10

    Le peuple a-t-il été contourné lorsqu'à la fin du 20è siècle, il a décidé de ne plus voter pour l Lire la suite

  • 1492, 1885, 11 septembre, 7 octobre etc... : ils nous imposé leurs dates !

    "HYGIENE INTELLECTUELLE" ?

    Albè

    10/10/2025 - 17:00

    Mort de rire ! Lire la suite