An tan moun Trinidad té ka palé kréyol

  Ni pliziè bagay nou pa sav parapot a Trinidad.

  Kontel, nan 19è siek-la ek jis nan sé lanné 1930 la, lang ki té pli fò, pli djok, pli mapipi adan péyi-tala, sé té lang kréyol la. An kalté kréyol ki té pres menm-parey (identique/ épi tala nou ka palé Matinik la. Lang anglé-a té dèyè menm nan lépok-tala ek kontel (par exemple/for example)  sé kréyol sé chantè kalipso a té ka sèvi. Déziem bagay nou pa konnet non pli sé ki sé atè Trinidad yo matjé primié gramè lang kréyol la. Moun-la ki fè'y la sé an nonm yo té ka kriyé John Jacob Thomas ek liv-li a sé The Theory and Practice of Creole Grammar (1869). 

   Men, anmizi-anmizi, kréyol koumansé bat dèyè ek jòdi-jou, sé anni adan dé sèten piti konté kon Maraval ek Mòn Koko viékò ka kontinié palé'y, moun ki ni plis ki 70 lanné asou tet-yo kon nou pé wè'y adan vidéo-a ki anba artik-tala. Erez-di-bonnè (heureusement/fortunately), ni jenn moun ki koumansé défann lang-lan akonté di sé lanné 1980 an ek atè Linivèsité Trinidad ni langis ki ka anséyé'y kontel Jo-Ann Ferreira. Ni militan kréyol ka chaché défann li pou disparet pa anni pwan'y toutafetman kon Nnamdi Hodge. Yo ka montré timanmay konnet li, yo ka fè liv, flim, vidéo kisasayésa (etc...)...

   Sitiasion lang kréyol la ka montré nou an bagay : si an pep pa ka défann lang-li, si i pa ka gloriyé'y (célébrer/to celebrate), enben, i ké tjilé, tjilé, tjilé jiktan pèsonn pé ké konnet li ankò. Fok pa moun Matinik ek Gwadloup konpwann sa pé pa rivé  yo ! Kréyol sé bwet-nwè kilti-nou kon an sosiolangis gwadloupéyèn, Dany Bébel-Gisler, té ka di kivédi (c'est-à-dire/that is to say) lè an avion chapé-tonbé, sel bagay ka pèmet nou konpwann sa ki pasé sé lè ou ka ouvè bwet-nwè'y (black box)

   Epi fok pa nou janmen bliyé ki nan 19è sik-la ek lanmwatié 20è la, kréyol té 2è lang yo té ka palé plis apré lang panyol adan bannzil (archipel/archipelago) karayib-la dépi la Lwiziàn pou rivé jik La Guiyàn. Sé té an zouti ki té ka lianné (relier/to relate) nou, Lwizianè, Ayisien, Gwadloupéyen, Dominitjen, Matinitjé, Sent-Lisien, Grènadien, Trinidadien ek Guiyanè. 

   Kidonk nou pa andwa kité lang-tala disparet an pies kalté manniè !

Connexion utilisateur

Commentaires récents

  • "Pep-la ka mò fen !"/Le peuple meurt de faim !

    MORTS DE FAIM...

    MONTHIEUX Yves-Léopold

    17/10/2024 - 22:25

    ... bien entendu

    Lire la suite
  • "Pep-la ka mò fen !"/Le peuple meurt de faim !

    CALAMITERRE

    MONTHIEUX Yves-Léopold

    17/10/2024 - 22:21

    Après Martinique terre d'esclaves et Martinique terre empoisonnée, voilà Martinique terre des mor Lire la suite

  • "Pep-la ka mò fen !"/Le peuple meurt de faim !

    La vie est chère ,mé poutchi tout moun ka roulé bèl loto ?

    Nuit noire

    17/10/2024 - 21:38

    Et ces voitures ou motos ne sont pas données .Les BMW ou les Yamaha hors de prix sont banales tel Lire la suite

  • Qu'attendent les élus (es) martiniquais (es) pour démissionner ?

    Constat

    Ced97280

    17/10/2024 - 18:12

    Ces gens n’ont que peu de dignité et leur préoccupation alimentaire prime sur toute conviction. Lire la suite

  • Zot pa wont brilé magazen ki ta Neg ?

    U Martinique vs Afro-Caribéens

    GIRARD G

    16/10/2024 - 14:15

    Ce serait trop long de répondre à Albè qui tentait d’expliquer la reconnaissance qu’attendait U d Lire la suite