An toubouyon-van [tornade/tornado] ka fèt, pli souvaman anlè latè, lè an niyaj nwè (an gwo makòsò/machann-chabon oben an gren-nwè) ka pasé anlè an fas-anlè latè ki pli fwèt. Sé an gwo toubouyon [tourbillon/ whirlwind] lè cho, ki ka fèt adan an konn [cône/cone] an lantonwa [entonnoir/ funnel], ka tounen anlè kò’y menm, épi ki ka vansé di li menm.
Vidéyo 1 : Toubouyon-van Bémawo Gwadloup, 04/05/ 2025
Sa pé rivé anlè lanmè tou. An toubouyon-van pé sòti di niyaj-la èk désann anlè fas-anlè [surface/surface] lanmè-a. Men, sa pé rivé, menm pannan an bèl tan, an lè fwèt ka pasé anlè an dlo lanmè ki cho, ka mofwazé’i an toubouyon-van-lanmè [trombe marine/waterspout].
An toubouyon-van pé fèt, lè an lè fwèt ka pasé anlè an lanmè cho, ki ka chofé lè-a épi vapè-dlo adan’i, éti an ti-van ka vanté anlè’i. Lè cho-a ka monté, toupannan lè fwèt-la ka désann. Yonn épi lòt ka fè an kolonn-lè ki ka tounen vit-vit-vit épi ka vansé-zanzolé.
Vidéyo 2 : Gwo toubouyon-van-lanmè, Fò-Libèté, Ayiti, 25/07/2020
Sé toubouyon-van-lanmè-a ki ka sòti-désann di sé niyaj nwè-a, fò pasé sé tala ki ka fèt pannan bèl tan. Ki yonn ki lòt pé voyajé anlè lanmè épi vini anlè latè. Silon fòs van-an ki adan toubouyon-an, yo pé fè anpil déga, anlè lanmè kon asou latè.
Van-an pé vanté pasé 70 km/h, monté jik 250 km/h. Kon pou siklòn, ki ni léchèl Saffir-Simpson pou sav ki fòs sé siklòn-la, i ni an léchèl pou sav ki fòs sé toubouyon-van-an. Sé léchèl Fujita. Kontel, an toubouyon-van épi van ka vanté fò pasé 135 km/h, sé an toubouyon-van fòs EF-1.
Léchèl Fujita
|
Balan van (km/h) |
EF-0 |
90 -130 |
EF-1 |
135 - 175 |
EF-2 |
180 - 220 |
EF-3 |
225 - 265 |
EF-4 |
270 - 310 |
EF-5 |
>315 |
Toubouyon-van-lanmè ka fèt an 5 tan :
Vidéyo 3 : Toubouyan-van-lanmè an mofwazaj, Fòdfwans, Matinik, 27/12/2023
Sa difisil pou sav ki tan an toubouyon-van pé fèt padavwa sé an fénomèn ki ka fèt vit èk lamenm. Epi boulvès klima-a, lanmè-a ka vini pli an pli cho. Sa toutafètman posib toubouyon-van fèt pli souvaman anlè lanmè Karayib-la oben anlè Latlantik, lè an lè fwèt ka pasé anlè an lè cho ka vaporé anlè an lanmè ki pli cho. An lè ki pli cho, pé ni plis vapè dlo andidan’i. Sa ka ba sé toubouyon-van-lanmè-a plis fòs pou yo dévoplé, lè sé kondision météwolojik-lan sanblé ansanm-ansanm.
Référans an plis
« Waterspouts can be as dangerous as tornadoes on land », A. Werkmeister, The Conversation, 21/08/2024 [https://theconversation.com/waterspouts-can-be-as-dangerous-as-tornadoe… ]
« A ‘Tornadic Waterspout’ Likely Sank a Billionaire’s Yacht Near Sicily. Here’s What That Means », R. Molinek, Smithsonian magazine, 22/08/2024
[https://www.smithsonianmag.com/smart-news/a-tornadic-waterspout-likely-… ]
En France actuellement en matière culinaire le plat le plus prisé est le couscous (en passe de d Lire la suite
...pensent ça en France, et qui le disent de plus fort. Lire la suite
...une "fake new": il n’y a rien dans "Le monde" du 26/5/25, ni dans les qqs jours précédent et s Lire la suite
...me semble-t-il avec l'idée développée dans cet article. Lire la suite
...passs con ne dit pas "la capitale de la Gaule", mais "la capitale des gogols"... Lire la suite